Καθώς παρακολουθούμε τις καθημερινές προγνώσεις καιρού, ακούμε συχνά τον όρο «βαρομετρικό χαμηλό» — μια φράση που σχεδόν πάντα συνδέεται με κακοκαιρία. Πόσοι όμως γνωρίζουν πραγματικά τι σημαίνει αυτός ο όρος και πώς ακριβώς επηρεάζει τον καιρό που βιώνουμε; Στην Ελλάδα, όπου η γεωγραφική της θέση την καθιστά ευάλωτη σε ποικιλία ατμοσφαιρικών φαινομένων, τα χαμηλά βαρομετρικά παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του καιρικού σκηνικού.
Σε αυτό το άρθρο θα δούμε με απλό και κατανοητό τρόπο τι είναι τα βαρομετρικά χαμηλά, πώς σχηματίζονται, γιατί σχετίζονται με την κακοκαιρία, και με ποιους τρόπους επηρεάζουν τις διάφορες περιοχές της Ελλάδας.
Τι είναι ένα βαρομετρικό χαμηλό;
Το βαρομετρικό χαμηλό, ή αλλιώς σύστημα χαμηλής πίεσης, είναι μια περιοχή της ατμόσφαιρας όπου η πίεση του αέρα είναι χαμηλότερη από τις γύρω, γειτονικές περιοχές. Αυτό δεν είναι τυχαίο — προκαλείται συνήθως από τη θέρμανση μιας επιφάνειας (όπως της θάλασσας ή μιας ξηράς περιοχής), την ανοδική κίνηση του αέρα ή τη σύγκρουση διαφορετικών μαζών αέρα.
Το βαρομετρικό χαμηλό, ή αλλιώς σύστημα χαμηλής πίεσης, είναι μια περιοχή της ατμόσφαιρας όπου η πίεση του αέρα είναι χαμηλότερη από τις γύρω, γειτονικές περιοχές. Αυτό δεν είναι τυχαίο — προκαλείται συνήθως από τη θέρμανση μιας επιφάνειας (όπως της θάλασσας ή μιας ξηράς περιοχής), την ανοδική κίνηση του αέρα ή τη σύγκρουση διαφορετικών μαζών αέρα.
Όταν η πίεση μειώνεται, ο αέρας στο χαμηλό αρχίζει να κινείται σπειροειδώς προς το κέντρο και να ανεβαίνει προς τα πάνω. Καθώς ο αέρας ανεβαίνει, ψύχεται και οι υδρατμοί που περιέχει συμπυκνώνονται, με αποτέλεσμα να σχηματίζονται σύννεφα και να προκύπτουν βροχοπτώσεις ή καταιγίδες.
Αυτή η κυκλοφορία του αέρα, η οποία είναι αντίθετη προς τη φορά των δεικτών του ρολογιού στο βόρειο ημισφαίριο, δημιουργεί αστάθεια στην ατμόσφαιρα, με αποτέλεσμα έντονα καιρικά φαινόμενα. Όσο πιο “βαθύ” είναι το χαμηλό (δηλαδή όσο χαμηλότερη είναι η πίεση στο κέντρο του), τόσο πιο ισχυρή είναι συνήθως και η κακοκαιρία που το συνοδεύει. Συνήθως, η τιμή στο κέντρο του χαμηλού είναι χαμηλότερη των 1013 hPa.
Ένα χαμηλό βαρομετρικό ονομάζεται επίσης ύφεση ή κυκλώνας ή, απλά, χαμηλό. Σε μετεωρολογικούς χάρτες επιφανείας, το κέντρο ενός χαμηλού μπορεί να εμφανίζεται στα ελληνικά ως Χ και στα αγγλικά ως L.
Γιατί τα χαμηλά φέρνουν κακοκαιρία;
Τα βαρομετρικά χαμηλά φέρνουν κακοκαιρία γιατί συνδέονται με ανοδική κίνηση του αέρα, αυξημένη υγρασία και ατμοσφαιρική αστάθεια — οι βασικές προϋποθέσεις για τη δημιουργία νεφώσεων και υετού (βροχής ή χιονιού).
- Σε μια περιοχή χαμηλής πίεσης, ο αέρας ρέει από τις γύρω περιοχές (με υψηλότερη πίεση) προς το κέντρο του χαμηλού. Λόγω της στροφής της Γης, αυτός ο αέρας αποκτά σπειροειδή φορά και ανεβαίνει στο ανώτερο επίπεδο της τροπόσφαιρας.
- Όσο ανεβαίνει, ψύχεται και οι υδρατμοί του αρχίζουν να συμπυκνώνονται, σχηματίζοντας σύννεφα — αρχικά μέσης και μεγάλης ανάπτυξης (π.χ. altostratus, nimbostratus), και κατόπιν καταιγιδοφόρα σύννεφα (cumulonimbus).
- Η ανοδική αυτή πορεία και η σύγκλιση των μαζών αέρα αποσταθεροποιεί την ατμόσφαιρα, προκαλώντας βροχοπτώσεις, καταιγίδες, ακόμη και χιονοπτώσεις σε ψυχρότερες συνθήκες.
- Παράλληλα, η μεγάλη διαφορά πίεσης γύρω από το χαμηλό δημιουργεί ισχυρούς ανέμους, οι οποίοι μπορούν να γίνουν επικίνδυνοι ειδικά σε νησιωτικές ή παράκτιες περιοχές.
Επομένως, τα χαμηλά λειτουργούν σαν “αντλία” που τραβάει υγρό και θερμό αέρα προς τα πάνω, οδηγώντας σε όλα τα τυπικά φαινόμενα της κακοκαιρίας.
Πώς αλλάζει ο καιρός με την έλευση ενός χαμηλού;
Ένα χαμηλό σύστημα συνοδεύεται συνήθως από διακριτά στάδια, με σαφείς μεταβολές στον καιρό. Ας δούμε τι παρατηρείται:
Ένα χαμηλό σύστημα συνοδεύεται συνήθως από διακριτά στάδια, με σαφείς μεταβολές στον καιρό. Ας δούμε τι παρατηρείται:
Πριν την έλευση του χαμηλού:
- Η ατμόσφαιρα είναι συνήθως ήπια και ήρεμη, με προοδευτική αύξηση της υγρασίας.
- Παρατηρείται σταδιακή πτώση της βαρομετρικής πίεσης (αν έχουμε βαρόμετρο, η τάση είναι καθοδική).
- Στον ουρανό αρχίζουν να σχηματίζονται λεπτές νεφώσεις (π.χ. cirrus, cirrostratus), που σταδιακά πυκνώνουν.
- Οι άνεμοι στρέφονται και ενισχύονται, προαναγγέλλοντας το χαμηλό.
Κατά τη διέλευση του χαμηλού:
- Η πίεση φτάνει στο ελάχιστο σημείο.
- Τα φαινόμενα κορυφώνονται: βροχές, καταιγίδες, ισχυροί άνεμοι, πιθανόν χαλάζι ή χιόνια (ανάλογα την εποχή και το υψόμετρο).
- Η θερμοκρασία μπορεί να πέσει απότομα, ειδικά αν υπάρχει ψυχρό μέτωπο.
- Υπάρχει έντονη νεφοκάλυψη και χαμηλή ορατότητα.
Μετά την απομάκρυνση του χαμηλού:
- Η πίεση αρχίζει να ανεβαίνει και πάλι.
- Ο καιρός βελτιώνεται, με σταδιακή εξασθένηση των φαινομένων.
- Εμφανίζεται ξηρός, ψυχρός αέρας (αν έχει περάσει ψυχρό μέτωπο).
- Ο ουρανός σταδιακά καθαρίζει — πρώτα με διάσπαση της νέφωσης και έπειτα με διαύγεια.
Πώς επηρεάζουν την Ελλάδα τα βαρομετρικά χαμηλά;
Η Ελλάδα, λόγω της γεωγραφικής της θέσης ανάμεσα σε Ευρώπη, Ασία και Αφρική και με παρουσία πολλών θαλασσών γύρω της, είναι ιδιαίτερα ευάλωτη στην επίδραση βαρομετρικών χαμηλών. Αυτά μπορούν να επηρεάσουν τη χώρα σχεδόν όλο τον χρόνο, με διαφορετικό χαρακτήρα και ένταση ανά εποχή.
Πηγές προέλευσης βαρομετρικών χαμηλών:
- Δυτικά ή νοτιοδυτικά χαμηλά από την Ιταλία και το Ιόνιο: Είναι από τα πιο συχνά και συνήθως επηρεάζουν όλη τη δυτική και κεντρική Ελλάδα, μεταφέροντας υγρασία από τη Μεσόγειο. Συχνά συνοδεύονται από ισχυρές βροχοπτώσεις και νοτιάδες.
- Χαμηλά από τη Βόρεια Αφρική: Φέρνουν θερμό και υγρό αέρα, πολλές φορές συνοδευόμενο από αφρικανική σκόνη. Καταιγίδες με λάσπη και έντονη αστάθεια είναι χαρακτηριστικά αυτών των χαμηλών, κυρίως την άνοιξη και το φθινόπωρο.
- Βαλκανικά ή Ανατολικοευρωπαϊκά χαμηλά: Τείνουν να είναι πιο ψυχρά και επηρεάζουν κυρίως τη Βόρεια Ελλάδα και τα ορεινά. Συχνά συνδέονται με χιονοπτώσεις τον χειμώνα ή ψυχρές εισβολές με βροχές και πτώση θερμοκρασίας.
Εποχιακή επίδραση:
Χειμώνας: Τα χαμηλά φέρνουν παρατεταμένες κακοκαιρίες, χιονοπτώσεις σε ορεινά και πεδινά (σε ψυχρές περιόδους), καθώς και θυελλώδεις ανέμους. Ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος είναι μήνες με συχνές διαταραχές.
Άνοιξη / Φθινόπωρο: Χαρακτηρίζονται από αστάθεια, απότομα καιρικά «γυρίσματα» και ισχυρές καταιγίδες — ιδιαίτερα τον Μάιο και τον Οκτώβριο. Πολλές φορές αυτά τα χαμηλά δημιουργούν τοπικές πλημμύρες.
Καλοκαίρι: Τα χαμηλά είναι πιο σπάνια αλλά όταν εμφανίζονται είναι βίαια. Ειδικά στο Ιόνιο και το Αιγαίο, δεν αποκλείεται να εξελιχθούν σε μεσογειακούς κυκλώνες (medicanes), φαινόμενο που έχει παρατηρηθεί τα τελευταία χρόνια με αυξανόμενη συχνότητα λόγω της κλιματικής αλλαγής.
Ποιες περιοχές επηρεάζονται περισσότερο;
Η δυτική Ελλάδα και τα νησιά του Ιονίου πλήττονται συνήθως πρώτα, ειδικά από ιταλικά χαμηλά.
Η Ανατολική Στερεά, η Αττική και οι Σποράδες πλήττονται από “μετωπικά” φαινόμενα καθώς το χαμηλό κινείται ανατολικά.
Η Βόρεια Ελλάδα και τα ορεινά επηρεάζονται έντονα από τα ψυχρά βαλκανικά χαμηλά, ειδικά τον χειμώνα.
Οι Κυκλάδες, η Κρήτη και τα Δωδεκάνησα επηρεάζονται από νότια χαμηλά, ιδιαίτερα κατά τις μεταβατικές εποχές.
Τα «μεσογειακά χαμηλά» και οι Μedicanes
Ιδιαίτερη αναφορά αξίζει στα μεσογειακά χαμηλά, τα οποία μπορούν να μετατραπούν σε μεσογειακούς κυκλώνες (γνωστούς ως Medicanes).
Ιδιαίτερη αναφορά αξίζει στα μεσογειακά χαμηλά, τα οποία μπορούν να μετατραπούν σε μεσογειακούς κυκλώνες (γνωστούς ως Medicanes).
Οι Medicanes (από το Mediterranean + Hurricanes) είναι σπάνια, αλλά ιδιαίτερα επικίνδυνα, φαινόμενα που εμφανίζονται στη Μεσόγειο — κυρίως το φθινόπωρο. Πρόκειται για τροπικού τύπου κυκλώνες με χαρακτηριστικά που θυμίζουν τους τυφώνες: κλειστή κυκλική κυκλοφορία, “μάτι” στο κέντρο, ισχυρούς ανέμους και έντονες βροχοπτώσεις. Σχηματίζονται πάνω από θερμά θαλάσσια ύδατα και ενισχύονται όταν υπάρχουν κατάλληλες ατμοσφαιρικές συνθήκες (βαρομετρικά χαμηλά και υψηλή υγρασία).
Τα τελευταία χρόνια, λόγω της κλιματικής αλλαγής, οι Medicanes έχουν γίνει πιο συχνοί και πιο έντονοι, επηρεάζοντας συχνά περιοχές όπως το Ιόνιο, η Δυτική Ελλάδα, η Πελοπόννησος και η Κρήτη. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι κυκλώνες Ζήνων (2017), Ιανός (2020) και Daniel (2023), που προκάλεσαν σοβαρές καταστροφές.
Συμπέρασμα
Τα βαρομετρικά χαμηλά είναι βασικά «εργαλεία» του καιρού και παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του ελληνικού κλίματος. Αν και φέρνουν συχνά δυσάρεστες καιρικές συνθήκες, είναι αναγκαία για την ανανέωση των υδάτινων πόρων και την ισορροπία του κλίματος.
Η κατανόηση τους δεν είναι μόνο χρήσιμη — είναι και απαραίτητη.
Επιμέλεια άρθρου:
Δ. Ντόβας, Προγνώστης καιρού με πιστοποίηση από το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο
Όλες οι καιρικές εξελίξεις βρίσκονται εδώ! Βρείτε αναλυτικά όλες τις προγνώσεις μας μέσα από την ιστοσελίδα μας ή από το instagram @weathercompass.gr .
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση του παρόντος άρθρου, χωρίς αναφορά, με ενεργό σύνδεσμο (link) weathercompass.gr.
